عصر سه شنبه ۸ بهمن ماه نشست صمیمی مستندسازان سینمای ایران با مسئولان مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، در سالن سینماحقیقت این مرکز برگزار شد. به گزارش روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، این نشست با هدف تبیین برنامه‌های جاری مرکز در حوزه فیلم مستند، استانداردسازی تولید، پخش و نمایش فیلم مستند و ترسیم آینده‌ی راه، با حضور سیدمحمدمهدی طباطبایی‌نژاد (مدیرعامل)، مرتضی رزاق کریمی (معاون فرهنگی)، سایر معاونین و مدیران مرکز، استاد محمدرضا اصلانی، خسرو سینایی، محمد تهامی‌نژاد و جمع زیادی از مستندسازان سینمای ایران، در سالن سینماحقیقت مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی برگزار شد.
در ابتدای این نشست سیدمحمدمهدی طباطبائی‌نژاد اظهار داشت: ما طی چند ماه اخیر، جلساتی را با اعضای انجمن مستندسازان، انجمن تهیه کنندگان سینمای ایران، آسیفا و... برگزار کردیم و با حضور آقای مرتضی رزاق کریمی در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی هم سعی کردیم بحث استانداردسازی و تنظیم آیین نامه تولید را مورد توجه قرار دهیم.
وی در ادامه گفت: با همکاری مشترک مرکز و فیلمخانه ملی ایران، بزودی خرید رایت فیلمخانه‌ای برای فیلم‌های مستند اجرا می‌شود که در فاز اول، اولویت با آثار برگزیده جشنواره‌های معتبر در سال‌های ۹۱ و ۹۲ است که البته این روند به سال‌های قبل هم منتهی می‌شود. فاز دوم هم مختص فیلم‌هایی است که از سوی انجمن مستندسازان و تهیه کنندگان سینمای مستند معرفی می‌شوند و در مرحله آخر نیز کارگروهی برای سنجش اعتبار فیلم‌های مستند و معرفی آن‌ها به فیلمخانه تشکیل می‌شود تا رایت فیلم‌های مستند کوتاه به مبلغ یک و نیم میلیون تومان، فیلم‌های نیمه بلند یک میلیون و هفتصد و پنجاه هزار تومان و فیلم‌های بلند دو میلیون تومان از سوی فیلمخانه خریداری شود.
نقش حمایتی مرکز گسترش در تولید آثار مستند
طباطبایی‌نژاد با اشاره به نقش حمایتی مرکز در تولید آثار مستند افزود: این مرکز از کارگردانان برگزیده جشنواره‌های معتبر برای تولید فیلم بعدی حمایت خواهد کرد؛ ضمن اینکه این مرکز قصد دارد نقش حمایتی در ساخت پروژه‌ها ایفا کند، لذا عنوان «تهیه کننده» در تیتراژ فیلم‌های تولیدی مرکز به محصول مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی تغییر پیدا خواهد کرد. وی پیرامون روند تولیدات جدید مرکز نیز خاطرنشان کرد: در مصاحبه‌های گذشته هم گفته بودم که ادامه روند تولیدات مرکز پس از برگزاری هفتمین دوره جشنواره سینماحقیقت شروع می‌شود که طی یکماه گذشته، جلسات شورای مستند به طور منظم در هشت جلسه برگزار شده و محور بحث‌ها هم درخصوص بررسی طرح‌ها و تولیدات سال‌های قبل، تنظیم آیین نامه جدید تولید و بررسی طرح‌های جدیدی که مستندسازان از طریق ثبت نام آنلاین روی سایت مرکز اقدام کرده‌اند، بوده است.
رسیدن به یک استاندارد بین المللی از مرحله ایده و طرح تا نظام تولید، عرضه و نمایش
در ادامه این نشست مرتضی رزاق کریمی مشاور عالی و سرپرست معاونت فرهنگی مرکز گفت: دوره گذشته بنابر دلایل مختلف، دوره خوبی برای سینمای مستند و در سطح کلان سینمای ایران نبوده است؛ لذا بحث اصلی ما از زمان حضور در مرکز که پیرامون آن تحقیقات زیادی هم انجام دادیم، مبحث استانداردسازی تولید است. وی افزود: با وجود اینکه در این سال‌ها تلویزیون جایگاه اصلی پخش آثار مستند بوده، اما متاسفانه دارای استاندارد مشخصی نیست. این کم توجهی و عدم پخش فیلم‌ها باعث بدنامی سینمای مستند هم شده و کارگردان‌ها راضی به پخش آثار ضعیف شده‌اند؛ در صورتی که سینمای مستند ایران استعدادهای درخشانی دارد که در سطح بین المللی به خوبی درخشیده‌اند؛ با این حال نهادهای دولتی به عنوان متولی و حامی سینمای مستند به خوبی به وظیفه خود عمل نکرده‌اند و کارهای زیادی برای رسیدن به یک استاندارد بین المللی از مرحله ایده و طرح تا نظام تولید، عرضه و نمایش پیش رو داریم.
ثبت نام آنلاین طرح‌ها قدم اول برای استدانداردسازی تولید
رزاق کریمی در ادامه گفت: قدم اول برای رسیدن به تولید استاندارد، از دریافت طرح‌های مستند به صورت ثبت نام آنلاین شروع شد. بر همین اساس طبق سامانه‌ای که مرکز در نظر گرفته، مستندسازان به صورت یکسان اقدام به ثبت طرح مستند خود می‌کنند. البته برای ثبت طرح مستندسازانی که عضو انجمن مستندسازان و تهیه کنندگان سینمای مستند ایران هستند، همچنین افرادی که موفق به دریافت جوایز معتبر داخلی و خارجی شده‌اند اولویت‌هایی درنظر گرفته می‌شود. ثبت نام آنلاین طرح‌های مستند از ۳ هفته پیش آغاز شده و تاکنون مورد توجه عده زیادی از مستندسازان قرار گرفته است.
از مجموع ۴۲۰ طرح ارسالی، شورای مستند ۲۲ طرح مصوب دارد
وی تصریح کرد: به دلیل عدم برگزاری شورای مستند در سال‌های ۹۰ و ۹۱، تعداد طرح‌های معوقه به ۲۶۸ طرح رسیده است. همچنین از ابتدای سال ۹۲ تعداد ۱۵۰ طرح به مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی ارسال شده که خوشبختانه با برگزاری منظم جلسات شورای مستند، نزدیک ۳/۱ طرح‌ها بررسی و مجموعاً ۲۲ طرح مصوب شده است.
رزاق کریمی افزود: نگاه مدیریت مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی نگاه کیفی است و برآورد پروژه‌ها هم با دقت بیشتری انجام می‌پذیرد. ضمن اینکه علاقه دوستان به تولید آثار بلند محفوظ خواهد بود، اما اولویت ما تولید کارهای مستند کوتاه است. البته اگر طرحی ایجاب کند، فیلم مستند بلند هم تولید خواهد شد. در همین راستا از مشورت با انجمن‌ها و همچنین پیشکسوتان و جوانان مستعد سینمای مستند که تجربه‌های متفاوتی خواهند داشت، بهره‌مند می‌شویم.
به اعتقاد وی، باید دوره‌های آموزشی برای مستندسازان برگزار شود زیرا آن‌ها نیاز به ارتقا و بروز شدن دانش فنی دارند. آیین نامه لازم هم به منظور استفاده از خرد جمعی و کاهش درصد خطا تنظیم شده است؛ چراکه اگر آیین نامه‌ها منطبق با استانداردهای بین المللی باشد و بر مبنای معیار و سلیقه شخصی پیش نرود و با اساسنامه سینمای ایران همخوانی داشته باشد، به سمت اصلاح وضعیت حرکت خواهیم کرد.
رزاق کریمی تاکید کرد: بحث دفاع از طرح برای تولیدات داخلی هم باید با روندی صورت پذیرد تا در عرصه بین المللی فیلمسازان فرصت داشته باشند از طرح و ایده خود در موقعیت‌های مختلف دفاع کنند. برگزاری بازار برای عرضه بین المللی آثار نیز می‌تواند مفید واقع شود.
سینمای مستند و استانداردسازی
در ادامه تنی چند از مستندسازان پیرامون بحث اصلی این نشست که استانداردسازی در سینمای مستند بود، به بیان نظرات و پیشنهادات خود پرداختند و مرتضی رزاق کریمی هم در پاسخ گفت: سینما صرفا هنر نیست بلکه هنر، صنعت و رسانه است. وجه هنری آن هم باعث می‌شود کیفیت را شناسایی کنیم. برای ساخت فیلم مستند خوب باید به آن فکر کرد، زیرا مستندسازی فرآیندی است که از یک سوژه شروع شده و تا تبدیل شدن آن به طرح و اجرای مرحله تولید به صورت تئوریک پیش می‌رود. در حال حاضر و با وجود ابزارهای ساده متاسفانه فیلمسازان خیلی شتاب زده به تولید فیلم می‌پردازند، اما اگر تعریف علمی دقیقی از استانداردسازی ارائه دهیم و به سینما به عنوان یک صنعت نگاه کنیم، آن زمان است که برآورد‌ها دقیق، پروژه‌ها خوب و وضعیت زندگی کارگردان‌ها هم تغییر می‌کند.
رزاق کریمی افزود: یکی از اصلیترین سیاست‌های مرکز گسترش نقش حمایتی است. حمایت از تولید، مشارکت در ساخت فیلم با بخش خصوصی و حمایت از فیلمسازان مستقل از جمله برنامه‌های مرکز در سال‌های آتی می‌باشد. البته درحال حاضر مرکز گسترش فعالیت و انرژی خود را معطوف به سینمای مستند کرده است و در آینده نزدیک اعضای شورای انیمیشن و فیلم کوتاه هم فعالیت خود را از سر می‌گیرند.
تولید فیلم‌های تجربی مورد توجه قرار می‌گیرد
وی درباره تولید فیلم‌های اول سینمایی توسط مرکز گسترش هم یادآور شد: طبق توافقات انجام شده و با توجه به سابقه مرکز در تولید آثار تجربی، تولید فیلم‌های تجربی توسط مرکز مورد توجه قرار می‌گیرد، اما برای فیلم‌های اول سینمایی احتمالا بنیاد سینمایی فارابی متولی تولید خواهد شد.
رزاق کریمی رویکرد مخاطب محوری را تذکر جدی برای مرکز گسترش دانست و تاکید کرد: جذب مخاطب از جمله مواردی است که برای مرکز گسترش در اولویت قرار دارد. در گذشته فقط برنامه نمایش انجمن تهیه کنندگان سینمای مستند در خانه هنرمندان و برخی نمایش‌های محدود دیگر، ویژه آثار مستند بود، اما امیدوارم که رفته رفته این نمایش‌ها گسترده شوند، به طوریکه بحث نمایش آثار مستند در سالن‌های سینما و پردیس‌های سینمایی توسط سازمان سینمایی و تیمی مجرب در دست بررسی است.
محمدرضا اصلانی: پاشنه آشیل سینمای مستند، پخش فیلم است
در ادامه این جلسه محمدرضا اصلانی گفت: بحث تولید فیلم برای فیلمسازان بسیار جدی است زیرا آن‌ها طی این سال‌ها دچار فقر تولید بودند، اما این چرخه نهایی کار است که فیلمسازی را زنده نگه می‌دارد، پس باید به مسئله پخش فیلم‌ها از قبل شروع تولید فیلم فکر کنیم.
وی افزود: سینمای مستند دغدغه این موضوع را ندارد که از تلویزیون پخش شود. شاید تلویزیون بخواهد برای سال‌های متمادی برنامه سازی و به مستند به عنوان یک بخش جنبی و حاشیه‌ای نگاه کند. اگر سینمای مستند در این فضای برنامه سازی بماند، ساختار و نگاه تلویزیون به فیلم تحمیل و به عنوان یک رسانه با آن برخورد می‌شود؛ در حالیکه سینمای مستند رسانه نیست بلکه یک اثر فرهنگی، صنعتی و هنری است. سینمای مستند هیچ نیازی به پخش در رسانه ندارد، زیرا میدان تقاضا آن بسیار گسترده‌تر از رسانه است.
اصلانی تاکید کرد: باید راه کارهایی عرضه فیلم مستند پیدا کنیم. اگر قبل از تولید زمینه عرضه فیلم‌ها را فراهم نکنیم، سال آینده با مجموعه‌ای از آثار مستند و حجم تولید مواجه هستیم که فضا و میدان خروجی آن پنهان است!
وی گفت: اگر برای پخش فیلم مستند برنامه ریزی صورت گیرد، به اندازه میزان درآمد نفتی می‌توانیم از سینمای مستند درآمد داشته باشیم؛ چراکه مباحثی که سینمای مستند مطرح می‌کند بیشتر از چاه نفتی عمق دارد. ارزش این درآمد هم بیش از درآمد نفتی است، زیرا ما علاوه بر اینکه فرهنگ را به عنوان کالا به دیگران نشان می‌دهیم، کسب درآمد هم می‌کنیم. امیدوارم روزی از نفت بی‌نیاز و نیازمند تولید فیلم مستند شویم.
خسرو سینایی: سینمای مستند تمرینی برای رسیدن به سینمای داستانی نیست!
خسرو سینایی فیلمساز مولف و از دیگر اساتید این جلسه نیز گفت: به دلیل انرژی که در مدیریت جدید مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی احساس کردم، با حسن نیت دعوت ایشان را پذیرفتم و به عنوان کسی که سال‌ها فیلم مستند ساخته باید بگویم لطمه‌های روحی که یک مستند از شرایط نامناسب پخش می‌خورد، بیش از عدم تولید مستند او را آزار می‌دهد.
وی افزود: به عقیده من سیدمحمدمهدی طباطبائی‌نژاد در موقعیتی است که می‌تواند این مشکلات پخش فیلم مستند را با مسئولان در میان بگذارند و حداقل از این صدمه‌های روحی جلوگیری کنند، زیرا فیلم اسباب بازی نیست که قطعه قطعه شود. مستندسازان از درآمد سرشار برخوردار نیستند و تنها دلخوشی آن‌ها ارائه مناسب آثارشان است. سینایی تصریح کرد: در سطح جهانی هم فیلم‌های بسیار خوب و بسیار بد تولید می‌شود، اما تفاوت اینجاست که آن‌ها فیلم ضعیفشان را هم می‌فروشند! به عقیده من لازم است علاوه بر سرمایه گذاری روی پروژه‌های کوتاه مدت، برای تولید مستندهای بلند هم بودجه‌ای مناسب در نظر گرفته شود؛ آن زمان است که می‌توانید مطرح شدن سینمای مستند ایران را در سطح جهانی ببینید. سینمای ایران به درجه‌ای رسیده است که فیلم‌های مستندش را به کانال‌های جهانی ارائه دهد اما این نیازمند سرمایه است.
وی در پایان گفت: اگر می‌خواهیم سینمای مستند را به طور جدی مطرح کنیم باید این نگاه فیلمسازان که سینمای مستند را سکوی پرش به سینمای داستانی می‌دانند، تغییر دهیم این تجربه فردی است که هم در سینمای داستانی و هم سینمای مستند فیلم ساخته است. اینکه نباید سینمای مستند را تمرین اولیه رسیدن به سینمای داستانی در نظر بگیریم، زیرا به جایی نخواهیم رسید.
تهامی‌نژاد: مرکز گسترش برای رسیدن به فیلم استاندارد مراکز پژوهشی را از یاد نبرد
محمد تهامی‌نژاد هم با اشاره به اینکه بحث اصلی جلسه با استانداردسازی تولید شروع شده است، یادآور شد: استاندارد یک مفهوم صنعتی است که در برخی موارد هنری هم کاربرد دارد. مرکز گسترش دارای استاندارد بروکراتیک بوده که با ثبت نام آنلاین طرح‌های مستند راهی برای ارتقا آن پیدا کرده است. نمونه دیگر استاندارد فنی است یعنی ابزاری که فیلمسازان از آن استفاده می‌کنند. حال سوال این است که آیا مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی هم مانند فارابی که در دهه ۶۰ متولی تهیه ابزار استاندارد سینمایی بود، اقدامی برای استاندارد سازی ابزار مصرفی مستندسازان خواهد کرد؟ زیرا با هدفمند کردن این آیین نامه و تنظیم آن، برآورد بودجه هم باید با توجه به ابزاری که کارگردان از آن استفاده می‌کند تغییر کند.
وی خاطرنشان کرد: استاندارد سرمایه گذاری هم در رتبه بعدی قرار می‌گیرد، اما نکته مهم استاندارد هنری است که معمولا کمتر صورت می‌گیرد، زیرا فیلم سلیقه و نگاه شخصی فیلمساز است. روش کار در شبکه‌های مطرح جهانی بدین صورت است که موضوعات ویژه با رعایت استانداردهای ویژه از سوی شبکه به فیلمسازان معرفی شده و شیوه‌های مستندسازی از سوی کارگردان انتخاب می‌شود. در حقیقت شبکه‌های جهانی طرح‌های پژوهشی را مورد مطالعه قرار داده و مدام در حال جست‌و‌جو هستند و در نهایت همان تحقیقات غنی، تبدیل به فیلمی نفس گیر می‌شود. لذا لازم است مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی برای استانداردسازی تولید بحث پژوهش را از یاد نبرد و با مهم‌ترین مراکز تحقیق و پژوهش در ارتباط باشد.
