مرکز گسترش در سال ۹۳ کارنامه‌ی قابل توجهی در زمینه تولید فیلم‌های مستند داشت؛ به گونه‌ای که نزدیک ۱۰۰ فیلم مستند در معاونت فرهنگی این مرکز تصویب و به مرحله تولید درآمد. بحث اصلی دوره جدید فعالیت‌های مرکز، استانداردسازی و توجه به عرضه‌ی فیلم مستند است که همواره مورد تاکید «مرتضی رزاق‌کریمی» قائم‌مقام و سرپرست معاونت فرهنگی مرکز گسترش بوده است.
آمار حیرت‌انگیز جلسات شوراهای مرکز
رزاق‌کریمی در ابتدای این گفتگو اظهار داشت: خوشبختانه در طول سال ۹۳ آمار حیرت‌انگیزی را در برپایی جلسات شورای مستند، داستانی و انیمیشن شاهد بودیم؛ هرچند در سالی که گذشت، ما بیشتر با انتظارات انباشته سال‌های گذشته مستندسازان مواجه شدیم. ضمن اینکه نوساناتی در حوزه تولید فیلم مستند وجود داشت و سیاست‌های کلان مانند بحث ادغام مرکز با انجمن سینمای جوان و تفکیک این دو نهاد از هم نیز، عدم استراتژی مشخصی را مشهود می‌ساخت.
وی افزود: اگر کمی از دور نگاه کنیم فقدان استراتژی طی سی سال گذشته در حوزه سینما و حتی فرهنگ به چشم می‌آید و اگر بخواهیم به سکوی محکم سند چشم‌انداز ۲۰ ساله اتکا کنیم، متاسفانه برنامه‌های میان مدت به طور دقیق طراحی نشده است؛ لذا پاسخگویی به انتظارات عاجل مستندسازان و مخاطبین علاقمند به سینمای مستند، مسئله‌ای بوده که مرکز گسترش در یک سال گذشته به آن توجه نشان داده است.
رزاق‌کریمی تصریح کرد: با تاسیس شبکه مستند احساس می‌شد بتوانیم پاسخگوی اهالی سینمای مستند و مخاطبان آن باشیم، اما متاسفانه تلویزیون نتوانست جایگاه مناسب و شایسته‌ای را برای سینمای مستند تعریف کند. طی این سال‌ها، به دلیل نقش کمرنگ تلویزیون در حوزه سینمای مستند، جایگاه مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی خیلی پُررنگ‌تر دیده شد. البته با حضور محمد آفریده در شبکه مستند در کنار مدیر جوان و جسوری مانند آقای تاجیک، امیدواریم شرایط خوبی را در شبکه مستند شاهد باشیم.
مولفه‌های یک طرح مستند
قائم مقام مرکز در ادامه، به بحث استانداردسازی در قدم نخست مستندسازی که ارائه یک طرح حائز شرایط لازم پژوهشی و نگارشی است اشاره کرد و گفت: برای اینکه طرح‌های ارائه شده واجد شرایطی باشند و لزوماً هر متنی را به عنوان طرح مستند قبول نکنیم، مولفه‌های یک طرح مستند را طراحی و از طریق سامانه مرکز در قالبی متحدالشکل ارائه کردیم. برای افرادی هم که می‌خواستند طرح ارائه دهند، چهارچوبی مشخص کردیم تا بر این اساس فیلمسازان برای طرح مستند وقت بگذارند و اعضای شورا نیز شاهد طرح‌هایی باشند که نزدیک به یک طرح مستند است. خوشبختانه با این روش، طرح‌هایی به دستمان رسید که می‌شد از آن‌ها به عنوان الگو در ورک‌شاپ سینماحقیقت هم استفاده کرد.
رزاق‏کریمی تصریح کرد: در ابتدا متاسفانه بعضی از مستندسازان این فرم را جدی نمی‌گرفتند و به همین سادگی هم طرح آن‌ها رد می‌شد؛ ولی به تدریج حتی اساتید و پیشکسوتان سینمای مستند هم در این روش ارائه طرح با ما همکاری کردند و این جریان در سال آینده نیز ادامه خواهد داشت، زیرا ادامه این جریان گام اول برای رسیدن به بحث استانداردسازی است که سال گذشته از سوی مرکز گسترش مطرح شد.
نگرانی برخی از مستندسازان از نظارت بر پروژه، اعمال ممیزی است اما بحث ما استاندارد تولید است. اگر نظارت در پروژه نباشد معلوم نیست با چه پروژه‌ای روبه رو هستیم! کنترل واکنشی است که بعد از نظارت اتفاق می‌افتد.
ایجاد نظام تهیه کنندگی در مرکز گسترش
قائم مقام مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی یادآور شد: یکی از نقاط ضعفی که همچنان داریم بحث ابتدایی طراحی یک پروژه است. مستندسازان در جلسات شورای مستند از طرح‌های خود دفاع می‌کردند، نظارت نیز در این جلسات وجود داشت و راش‌های طی جلسات متعدد بررسی می‌شد، با همه این‌ها گذر از این مراحل کافی نیست. برای رسیدن به مرحله اجرای نظارت باید در نظام تولید تغییراتی ایجاد شود. شاید مهم‌ترین اتفاق این است که تهیه کنندگی به عنوان یک بحث کیفی نه بحث مالی و اجرایی و به عنوان یک عنصر فرهنگی در پروژه لحاظ شود.
وی افزود: باید نظام تهیه کنندگی را در تولیدات آینده جدی‌تر اعمال کنیم. تهیه کننده شخصی است که نظارت و کنترل داشته و پاسخگوی کار است. شاید در برخی موارد تهیه کننده و کارگردان یک نفر باشد و بتواند اهداف کلان پروژه را به ثمر برساند. در غیر این صورت کارگردان پروژه را هدایت می‌کند و نظارت توسط تهیه کننده اعمال می‌شود.
رزاق کریمی افزود: به عقیده من کارگردان باید حرف اول و آخر را بزند ولی اهداف کلان پروژه از جمله رویارویی با مخاطب است و تعیین هدف ساخت فیلم، از وظایف تهیه کننده است.
وی افزود: اگر بخواهیم فقط فیلم تولید کنیم به بخش قابل توجهی از وظیفه خود عمل نکرده‌ایم. در سال ۹۳ هدف بیشتر تولید فیلم و ارائه آن به مخاطب بود که از طریق شرکت در جشنواره‌های بین المللی و نمایش در سالن‌های سینما از طریق گروه هنر و تجربه می‌سر شد. اما جنس انتظارات متفاوت شده است. ما به سمتی پیش می‌رویم که تکلیف عرضه و نمایش و ارتباط آن با مخاطب را تهیه کننده روشن می‌کند.
این مدیر فرهنگی تصریح کرد: کارگردانانی چون پیروز کلانتری، سعید رشتیان، کتایون شهابی و... در حال حاضر می‌توانند تهیه کننده باشند زیرا رزومه کاری و فعالیت‌های فرهنگی آن‌ها به خوبی آشکار است. تهیه کننده مفهوم ذهنی نیست و مصداق عینی آن در مقابل ما وجود دارد.
مرکز گسترش برای آینده فیلم برنامه ریزی می‌کند
رزاق کریمی همچنین گفت: برگزاری ورک شاپ‌ها در هشتمین دوره جشنواره سینماحقیقت به ویژه ورک شاپ EDN توجه مستندسازان را به موضوع بازاریابی و پخش فیلم مستند جلب کرد. امیدوارم فیلم‌های آموزشی ورک شاپ به شکل وسیع در اختیار فیلمسازان قرار گیرد تا مرور این کارگاه‌ها تاثیر بسزایی بر روند عرضه یک فیلم بگذارد.
وی افزود: این روش که کارگردان فیلمی را تولید کند و بعد در بازار به دنبال عرضه آن باشد روش منسوخی است زیرا تمام کار‌ها باید پیش از تولید اتفاق بی‏افتد. نظام استاندارد و حرفه‌ای تولید جایگاه تهیه کننده، کارگردان، نویسنده، پخش کننده و سایر عوامل را مشخص کرده است.
وی گفت: متاسفانه با وجود حجم زیاد تولید هنوز تعداد پخش کنندگان بین المللی ما به تعداد انگشتان یک دست هم نمی‌رسد. یکی از فعالیت‌های مهم مرکز گسترش فعال کردن بخش خصوصی است. ما رقیب بخش خصوصی نیستیم بلکه می‌‏خواهیم برای ورود بخش خصوصی به عرصه سینمای مستند بسترسازی کنیم. در حال حاضر در کشورهای پیشرو، تولید فیلم از انحصار دولت خارج شده است و دولت به عنوان نهاد حمایت کننده فعالیت می‌کند.
برنامه‌ای مدون برای تقویت بخش خصوصی در دستور کار است
رزاق کریمی همچنین تاکید کرد: در روزهای آخر سال بحث‌های داغی در مرکز گسترش مطرح شده است که تیترهای سال آینده را شکل می‌دهد. اگر مرکز گسترش در پروژه‌ای مشارکت دارد باید مطمئن شود طرف دیگر که بخش خصوصی است، سرمایه کافی را برای تولید پروژه جذب کرده است و از این طریق می‌تواند سهم خود را بیمه کند. این‌‌ همان برنامه مدون و مشخصی است که برای تقویت و تربیت بخش خصوصی به عنوان یک عنصر تاثیرگذار به آن نیاز داریم. از همین رو، منافع مادی تهیه کننده در تولید نیست و توزیع و پخش فیلم او بار مالی به همراه خواهد داشت و در حقیقت منافع از محل عرضه و نمایش تامین می‌شود. در این میان مرکز گسترش نقش حمایت کننده دارد و به جای سرمایه گذاری در پروژه، از فیلم‌هایی حمایت می‌کند که نیاز به ۴۰ درصد بودجه حمایتی دارند. رفته رفته مرکز گسترش به شرط رعایت استاندارد کیفی در تولید آثار و با توجه به اصل نظارت فیلمساز و تهیه کننده با تجربه بر روی پروژه‌ها، از آن‌ها حمایت بلاعوض می‌کند.
تولید فیلم‌های سینمایی انیمیشن خلاقانه و متفاوت در مرکز گسترش
وی خاطرنشان کرد: سال گذشته طرح‌های انیمیشن بسیاری به مرکز گسترش رسید اما متاسفانه اغلب به سمت کارهای تلویزیونی گرایش داشتند. خوشبختانه اعضای شورای انیمیشن اساتیدی هستند که با دنیای انیمیشن روز دنیا پیش می‌روند و می‌توانند آینده‌ای روشن از طرح‌های انیمیشن ترسیم کنند. اما لازم است انیماتور‌ها مانند مستندسازان از ابتدای شروع پروژه ذهن خود را از کارهای تلویزیونی دور کنند. مرکز گسترش بر این باور است کار موازی با تلویزیون صورت نگیرد زیرا نه توان مالی تلویزیون و نه آنتن پخش را در اختیار دارد!
رزاق کریمی همچنین افزود: کارهای کوتاه انیمیشن مانند «درخت کهنسال» ساخته فرنوش عابدی، «ماهی سرخ شده» لیلا خلیل‌زاده و... نشان می‌دهد با بضاعت اندک پتانسیل تصویب و تولید طرح‌های کوتاه در کنار پروژه‌های بلند سینمایی وجود دارد.
وی تصریح کرد: در تولید فیلم سینمایی انیمیشن باید به مخاطب توجه کنیم. برای مثال کمپانی والت دیزنی نسخه جدیدی از سیندرلا را تولید می‌کند که باز هم جذاب است! انیمیشنی که به دفعات توسط نسل‌های مختلف در نسخه‌های متفاوت ساخته شده است و همچنان هم می‌تواند توجه علاقه مندان به این هنر را به خود جلب کند.
وی افزود: کشور ایران از متون کهن، افسانه‌ها و اسطوره‌ها غنی است اما متاسفانه انیماتور‌ها از این متریال بهره کافی نبرده‌اند در حالیکه کمپانی‌های خارجی از اساطیر ما در کارهای خود استفاده کرده و مخاطب جهانی پیدا می‌کنند.