من و رخساره قائم مقامی دو کارگردانی هستیم که برای فیلم‌های خود با توجه به رابطه بسیار دوستانه با سوژه‌های فیلم‌هایمان بعد از اتمام کار با آن‌ها دچار مشکلات فراوان شدیم و به علت نگرفتن رضایتنامه از آن‌ها در ‌‌‌نهایت نتوانستیم فیلم‌هایمان را به نمایش عمومی بگذاریم. بنابراین تصمیم گرفتیم تجربیات خودمان را با شما در میان بگذاریم تا دیگر شاهد اینگونه مشکلات برای مستندسازان نباشیم.

نگرفتن رضایتنامه کتبی از کسانی که در مقابل دوربین مستند قرار می‌گیرند یکی از بزرگ‌ترین اشتباهاتی است که یک مستندساز می‌تواند مرتکب شود. متاسفانه بسیاری از مستندسازان ایرانی از عواقب این اشتباه بی‌خبر هستند. فیلم‌های مستند بنا به طبیعتشان معمولاً بر مبنای رابطه بسیار نزدیک و صمیمانه فیلمساز و سوژه شکل می‌گیرد و از اینرو گاهی تقاضای امضای یک فرم رسمی از کسی که با او در یک رابطه نزدیک عاطفی هستید چندان راحت به نظر نمی‌رسد. به خاطر داشته باشید که روابط انسانی غیر قابل پیش‌بینی هستند و عوامل بسیاری می‌تواند به اختلافات آتی بین سوژه و فیلمساز منجر شود.

چه چیزهایی را باید بدانیم
۱
باید بدانید که اگر این امضای ساده را نگیرید و رضایتنامه نداشته باشید، تمام کسانی که در مستند شما در مقابل دوربین حضور می‌یابند علیرغم تمام شور و شوقی که هنگام فیلمبرداری از خود نشان می‌دهند می‌توانند در هر مرحله کار شما را متوقف کنند و در ‌‌‌نهایت ممکن است حتی جلوی نمایش فیلم شما گرفته شود.
۲
باید بدانید که وزارت ارشاد و دادگاه تنها به فرم کاغذی امضا شده استناد خواهد کرد و شما نمی‌توانید با استناد به تصاویری که دارید اثبات کنید که سوژه با رضایت مقابل دوربین شما ظاهر شده است مگر اینکه شما توانسته باشید به صورت تصویری رضایت فرد مورد نظر را گرفته باشید.
۳
باید بدانید که اولین کارگردانی نیستید که با سوژه خود روابط صمیمانه برقرار می‌کنید و کارگردانان زیادی به دلایل مختلف با سوژه‌هایی که زمانی با آن‌ها روابط صمیمانه‌ای داشته‌اند دچار مشکل شده‌اند. بدون داشتن فرم رضایتنامه شما در برابر سوژه خود بی‌دفاع هستید و مانند این است که به کسی اجازه بدهید هر لحظه که بخواهد پروژه شما را متوقف کند.
یک مستندساز هوشیار به شکلی این امضا را می‌گیرد که به اعتماد و حس همکاری سوژه ضربه نزند، ولی گفتن اینکه این امضا را تهیه‌کننده می‌خواهد و یا برای اخذ مجوز لازم است معمولاً به شما کمک می‌کند و شما هم دروغ نگفته‌اید؛ زیرا اگر برای فیلمتان تهیه‌کننده دارید وظیفه اوست که همراه با قرارداد فرم گرفتن رضایتنامه از سوژه فیلمتان را تحویلتان دهد هر چند برای گرفتن مجوز فیلمبرداری کسی این امضا را نمی‌خواهد ولی نداشتن آن و شکایت سوژه از شما می‌تواند به عدم صدور پروانه نمایش منجر شود و خسارت آن متوجه تهیه‌کننده پروژه است.
۴
گرفتن این امضا مانع از شکایت‌های آتی سوژه فیلمتان نخواهد شد. احتمال اینکه سوژه‌های شما به دلایل مختلفی از شما شکایت کنند همیشه وجود دارد، ولی گرفتن این امضا به شما امکان دفاع از خود و فیلمتان را خواهد داد.
 
از چه کسانی و در چه مواردی امضا بخواهم؟
مهم‌ترین شخصی که از او امضا می‌گیرید سوژه‌های اصلی شما هستند. ولی سعی کنید از تمام کسانی که مقابل دوربین شما ظاهر می‌شوند امضا بگیرید.
اگر در مکانی کار می‌کنید که محل کار محسوب می‌شود سعی کنید از مدیر موسسه مربوطه امضای رضایت مبنی بر فیلمبرداری از محل بگیرید.
اگر باکودکان و افراد زیر هجده سال کار می‌کنید از والدین آن‌ها بخواهید که فرم رضایتنامه را امضا کنند.
اگر از یک گروه مانند یک کلاس درس فیلمبرداری می‌کنید فرمی که نام افراد به صورت لیست در آن ذکرشده باذکر شماره ملی را به کل کلاس ارایه کنید.
 
چه زمانی امضا بخواهم؟
هرچه زود‌تر بهتر. بهترین زمان قبل از شروع فیلمبرداری است. اگر این کار را تا به حال انجام نداده‌اید در اولین فرصت به فکر انجامش باشید. بد‌ترین زمان بعد از اتمام فیلمبرداری است ولی امروز بهتر از فرداست.

چه مواردی در فرم امضا شده باشد؟
مهم‌ترین نکته اعلام اگاهی و رضایت از فیلمبرداری است و ذکر نام شما و پروژه مربوطه. حتی همین به تنهایی جلوی بسیاری از مشکلات بعدی را خواهد گرفت. موارد بسیاری وجود دارد که سوژه ادعا می‌کند که بدون هماهنگی یا بدون اطلاع از محصول نهایی از او فیلمبرداری شده است. تصاویر فیلمبرداری شده شما در دادگاه به کمک شما نخواهند آمد.
بسیار خوب است که اضافه کنید که شما به عنوان کارگردان یا تهیه‌کننده پروژه حق دارید که این تصاویر را به سلیقه خود تدوین کنید و به نمایش درآورید چون گاهی ممکن است که سوژه از شما بخواهد که فیلم نهایی با رضایت او پخش بشود و بر روند تدوین نظارت داشته باشد یا ادعا کند که من با اطلاع کامل روبه-روی دوربین ظاهر شدم ولی این تدوین فیلم و یا نتیجه نهایی را قبول ندارم. پس توجه به نکته بالا بسیار حائز اهمیت است.

فرم‌های پیشنهادی

به نام خدا
فرم رضایتنامه برای افراد زیر ۱۵ سال

تاریخ:
نام پروژه:
نام و نام خانوادگی کارگردان:
اینجانب (پدر)......................................... فرزند.............. متولد................... شماره شناسنامه........................ کدملی............. اینجانب (مادر)......................................... فرزند.............. متولد................... شماره شناسنامه........................ کدملی..............................
والدین............................................................ که به سن قانونی نرسیده است، می‌باشیم و بدینوسیله آگاهی و رضایت خود را نسبت به ساخت فیلم از کلیه امور (در صورت نیاز توضیح موضوع داده شود) مربوط به فرزندمان/ فرزندانمان و استفاده از فیلم، تصویر، صدا و عکس‌های مربوطه اعلام می‌داریم و پخش فیلم تهیه شده را بدون هیچ محدودیتی در کلیه رسانه‌ها از جمله تلوزیون و سینما بلامانع می‌دانیم.
همچنین لازم به توضیح است که اینجانبان هیچ گونه دخالتی در روند تولید، ساخت، تدوین و نمایش این فیلم نخواهیم داشت.
 امضاء (اثر انگشت)     امضاء (اثر انگشت)
 
فرم ۲
به نام خدا
فرم رضایتنامه
تاریخ:
نام پروژه:
نام و نام خانوادگی کارگردان:
اینجانب......................................... فرزند.............. متولد................... شماره شناسنامه........................... کدملی......................... بدینوسیله آگاهی و رضایت خود را نسبت به ساخت فیلم از کلیه امور (در صورت نیاز توضیح موضوع داده شود) مربوط به خود و خانواده‌ام و استفاده از فیلم، تصویر، صدا و عکس‌های مربوطه اعلام می‌دارم و پخش فیلم تهیه شده را بدون هیچ محدودیتی در کلیه رسانه‌ها از جمله تلوزیون و سینما بلامانع می‌دانم.
همچنین لازم به توضیح می‌داند که اینجانب هیچ گونه دخالتی در روند تولید، ساخت، تدوین و نمایش این فیلم نخواهم داشت.
امضاء (اثر انگشت)

توضیحات به پیوست فرم رضایتنامه
۱- در رضایتنامه قسمتی است که داخل پرانتز قرار داده شده است؛ منظور از آن این است که اگر سوژه شما دوست نداشت که همه زوایای زندگیش نمایش داده شود باید به صورت واضح و با تمام جزییات توضیح داده شود.
۲- اخذ رضایتنامه از افراد زیر ۱۵ سال اجباری است و این رضایتنامه توسط ولی کودک امضاء می‌شود.
۳- اخذ رضایتنامه از افراد بالای ۱۵ سال اجباری است. آن‌ها می‌توانند به صورت مستقل فرم رضایتنامه را امضاء نمایند.
۴- اگر از یک خانواده فیلمبرداری می‌شود باید از تک تک افراد خانواده رضایت گرفته شود.
۵- اگر سوژه اصلی فیلم شما خانم متاهلی است، حتماً علاوه بر اخذ رضایتنامه از ایشان، باید از همسر آن خانم نیز رضایتنامه گرفته شود، زیرا اگر مرد شکایتی در رابطه با حضور همسرش در فیلم داشته باشد حتی اگر آن خانم راضی باشد، همسرش می‌تواند به مراجع قضایی شکایت کرده و پروژه شما را متوقف نماید.
۶- بهتر است که رضایتنامه خود را محضری نمایید؛ مخصوصاً برای موضوعاتی که از حساسیت بسیار زیاد برخوردارند. در صورت بروز مشکل، سوژه می‌تواند ادعا کند که امضاء جعل شده است ولی اگر محضری شده باشد این صحبت در مراجع قضایی محلی از اعراب نخواهد داشت.
۷- مطمئن هستیم که همه شما مستندسازان راهکار مناسبی را پیدا خواهید کرد تا گرفتن رضایتنامه به صمیمیت ایجاد شده بین شما و سوژه‌تان لطمه‌ای وارد نکند و گرفتن رضایتنامه کاری است که همه شما عزیزان باید انجام دهید تا به دوستانی که متاسفانه به صمیمیت ایجاد شده بین خود و سوژه‌شان اعتماد کردند و دچار مشکلات عدیده شدند نپیوندید.
«کلیه موارد فوق که در رابطه با فرآیند اخذ رضایتنامه ذکر گردید و همینطور فرم رضایتنامه با مشورت آقای خندان، وکیل خانه سینما، طراحی شده است.»