ریچارد پتی گرو پروفسور باستان‌شناسی و متخصص پژوهش باستانی با ۴۲ سال سابقه در این زمینه است. او مدیر و موسس جشنواره بین المللی فیلم و ویدیوی شبکه باستان‌شناسی را برعهده دارد و تا کنون به عنوان داور در جشنواره‌های متعددی حضور داشته و نقدهای بسیاری درباره فیلم‌ها نوشته است.
در حال حاضر شبکه باستان‌شناسی زیر نظر او به یکی از اصلیترین وب سایت‌های باستان‌شناسی جهان بدل شده که میلیون‌ها بازدیدکننده دارد. پتی گرو همچنین برنامه ریزی و راه اندازی جشنواره بین المللی فیلم‌های سینمایی و ویدئویی شبکه باستان‌شناسی را برعهده داشته است که در غرب همپشایر برگزار می‌شود.
ممکن است کمی در مورد جشنواره‌تان توضیح دهید؟
نام جشنواره ما جشنواره بین‌المللی فیلم و ویدیوی شبکه باستان‌شناسی است (۱). این نام از روی وب‌سایت ما، شبکه باستان‌شناسی، که پروژه اصلی ما بوده، برداشته شده است. وب‌سایت ما از سال ۲۰۰۰ آغاز به کار کرد و در ابتدا شامل ویدیو و صداهایی بود که در مورد باستان‌شناسی تهیه می‌شد. جشنواره‌مان از سال ۲۰۰۳ آغاز شد و تا الان به مدت ۱۱ سال است که هر ساله برگزار می‌شود. از ۴۵ کشور مختلف برای شرکت در جشنواره فیلم دریافت می‌کنیم. این جشنواره یک رقابت جهانی در حوزه میراث فرهنگی است و ما از فیلم‌سازان سرتاسر جهان دعوت می‌کنیم در آن شرکت کنند و تا به حال فیلم‌های زیادی هم از ایران دریافت کرده‌ایم. از جمله از طرف مرکز گسترش که این جشنواره را سازمان‌دهی کرده است. امسال شش فیلم از مرکز گسترش دریافت کرده‌ایم.
نظرتان درباره مستند‌های ایرانی چیست؟
فکر می‌کنم ایران یک سنت فیلم‌سازی دیرینه دارد. درنتیجه فیلم‌سازان ایرانی تجربه بسیار زیادی دارند. برای همین فکر می‌کنم فیلم‌های بسیار خوبی از ایران بیرون می‌آید. ایران یکی از قوی‌ترین کشور‌ها در زمینه فیلم‌های مستند است.
در مورد تماشاگران چطور؟ آیا مخاطبان شما از فیلم‌های ایرانی استقبال می‌کنند؟
از آن‌جایی که جشنواره ما یک جشنواره بین‌المللی است، ما از سرتاسر جهان فیلم دریافت می‌کنیم. برای همین مخاطبان ما از هر منبع و هر کشوری می‌توانند فیلم ببینند و البته بگویم که مخاطبان ما با سیاست اصلاً کاری ندارند. همه چیز حول فیلم‌ها می‌چرخد.
چه نوع فیلم‌هایی را برای شرکت در جشنواره می‌پذیرید؟
ما در جشنواره‌مان محدودیتی در مورد فیلم‌های شرکت‌کننده نداریم. همه نوع فیلمی را برای ورود به جشنواره می‌پذیریم. اما این به این معنا نیست که آن‌ها را در بخش رقابتی هم وارد می‌کنیم. ما از تنوع و گوناگونی فیلم‌ها استقبال می‌کنیم و درنتیجه از کشورهای مختلفی با روش‌های مختلف فیلم می‌پذیریم. در‌حقیقت فیلم‌های داستانی را هم می‌پذیریم و این‌طور نیست که جشنواره تنها مختص فیلم‌های مستند باشد. اگرچه اکثر فیلم‌های شرکت‌کننده مستند هستند. درنتیجه سعی می‌کنیم برای نوع فیلم‌هایی که می‌خواهند وارد شوند، محدودیت ایجاد نکنیم.
چه فیلم‌هایی را نمایش می‌دهید؟
ما بهترین فیلم‌ها را انتخاب می‌کنیم. انتخاب ما بر اساس نحوه فیلم‌سازی صورت می‌گیرد. در جشنواره خودمان در ابتدا به کیفیت فیلم به عنوان فیلم نگاه می‌کنیم. مخصوصاً با در نظر گرفتن مخاطب این انتخاب صورت می‌گیرد. مسئله بعدی که اهمیت دارد، مسئله محتواست. ترجیح می‌دهیم فیلم‌هایی را انتخاب کنیم که با موضوع و هدف ما در جشنواره ارتباط داشته باشد. درنتیجه به عنوان مثال اگر کسی برای ما فیلمی درباره دایناسور‌ها بفرستد، این ربطی به جشنواره ما ندارد. به این دلیل که دایناسور‌ها ربطی به آدم‌ها ندارند. برای همین هرچقدر هم این فیلم خوب و سرگرم‌کننده باشد، ما آن را انتخاب نمی‌کنیم.
بهترین مستند را چطور تعریف می‌کنید؟
ما همه آن‌ها را می‌بینیم.
می‌دانم. منظورم این است که چه عناصری باید داشته باشند که شما آن‌ها را انتخاب کنید و بگویید که این مستند خوبی است؟
عناصری که در هر نوع فیلمی دنبالشان هستید. باید جذاب باشند، باید این ویژگی را داشته باشند که در یاد‌ها بمانند. باید بتوانند روی مردم تاثیر بگذارند. من نمی‌توانم به این سوال به طور خاصی جواب بدهم، به این دلیل که همه این‌ها به کیفیت فیلم برمی‌گردد و وقتی فیلم را می‌بینید، متوجه می‌شوید که این ویژگی‌ها را دارد یا نه.
خب، پس تاثیر روی تماشاگر مهم است.
بله، خیلی مهم است.
آیا پیشنهاد می‌کنید فیلم‌سازان فیلم‌هایشان را خودشان به جشنواره‌تان بفرستند یا آن را به پخش‌کننده بدهند تا این کار را برایشان انجام دهد؟
ما هم از خود فیلم‌سازان فیلم دریافت می‌کنیم و هم از پخش‌کنندگان، و این مسئله را هم محدود نمی‌کنیم. در اکثر مواقع فیلم‌سازان خودشان مستقیماً فیلمشان را برای ما می‌فرستند. بعضی وقت‌ها هم پخش‌کنندگان چندتایی فیلم را انتخاب می‌کنند و برای ما می‌فرستند. ما کنترلی روی این مسئله نداریم و فقط از فیلم‌سازان دعوت می‌کنیم فیلم‌هایشان را برای ما بفرستند. حالا از هر منبعی که می‌خواهد باشد.
به عنوان داور تعریف شما از مستند چیست؟
این سوال خوبی است. فکر کنم این سوال را از راه خیلی ساده جواب بدهم. فیلم‌های مستند فیلم‌هایی هستند در مورد موضوع‌های واقعی. اتفاقی که واقعاً افتاده است و چیزی که واقعاً وجود دارد. داستان‌هایی درباره موضوعات واقعی. فیلم‌ساز اطلاعاتی را در مورد آن‌چه واقعاً اتفاق افتاده است، به بیننده منتقل می‌کند. یک فرم اطلاعاتی است و تماشاگران را آگاه می‌کند. سرگرم‌کننده نیست که البته امیدواریم که باشد، اما به تماشاگرانش آگاهی می‌دهد.
نظرتان در مورد فیلم‌های ایرانی حاضر در این جشنواره چیست؟
من در دو سال گذشته فیلم‌های مستند ایرانی زیادی دیده‌ام، چون همان‌طور که گفتم، فیلم‌های ایرانی زیادی دریافت کرده‌ایم. چیزی که من فکر می‌کنم این است که فیلم‌های خیلی خوبی در ایران ساخته می‌شود و فکر می‌کنم سنت قوی مستندسازی در ایران وجود دارد. برای همین احترام زیادی برای فیلم‌های ایرانی قائل هستم. البته که این به این معنا نیست که تمامی فیلم‌های ایرانی فوق‌العاده هستند. این نمی‌تواند هیچ‌وقت اتفاق بیفتد. درواقع سعی می‌کنم فرقی میان کشور‌ها قائل نشوم، چون واقعاً مسئله بر سر هر فیلم به صورت فردی است و می‌خواهم از کلیشه فاصله بگیرم. اما چیزی که تلاش می‌کنم بگویم، این است که فیلم‌های ایرانی بسیار قابل احترام هستند.
پس نمی‌شود مقایسه کرد. اما من می‌خواهم بدانم که تفاوتی میان فیلم‌های مستند ایران و دیگر کشور‌ها وجود دارد یا نه؟
بله، کشورهای مختلف با فرهنگ‌های مختلف، روش‌های مختلف فیلم‌سازی دارند. حتماً کلیشه‌هایی هم وجود دارند. اما فیلم‌سازهای مختلف روش‌های مختلفی دارند. آسان‌تر است که مثلاً فیلم‌های ایرانی را با فیلم‌های انگلیسی مقایسه کنم. تفاوتشان واضح است. فیلم‌سازان ایرانی برانگیختن احساسات تماشاگر را دوست دارند. این چیزی است که خیلی روشن می‌توانم در مورد فیلم‌های ایرانی بگویم. آن‌ها داستان‌های انسانی را دوست دارند. مثلاً کمتر می‌بینید که آن‌ها در مورد کارخانه فیلم بسازند. همیشه این‌طور نیست، اما می‌توانم بگویم که در اکثر موارد این‌طور است.
چه اشتباهات رایجی در کار مستندسازان می‌بینید؟
یکی از اشتباهات رایج این است که فیلم‌ساز بیش از اندازه خودش را وقف داستانش می‌کند و این باعث می‌شود فیلمشان بیشتر از حد معمول طولانی شود. یا روی چیزی خیلی تاکید می‌کنند و به زمان فیلم توجهی نمی‌کنند. بعضی وقت‌ها فیلم‌سازان فیلم‌هایشان را برای تلویزیون طراحی می‌کنند و این اشتباه دیگری است که مرتکب می‌شوند، چراکه یک داستان مثلاً ۳۰ دقیقه‌ای را می‌خواهند در ۶۰ دقیقه کش بدهند. این اشتباه خیلی رایجی است که در کار مستندسازان می‌بینم. به نظر من تماشاگر فیلمی را دوست دارد که سریع سر اصل مطلب می‌رود. اگر تماشاگران از نیم ساعت اول فیلم لذت ببرند و بعد حوصله‌شان سر برود، نشان‌دهنده این است که فیلم را زیادی کش داده‌اید.
بعضی از فیلم‌سازان می‌گویند ما هر کاری که می‌خواهیم انجام می‌دهیم و اهمیتی به تماشاگر هم نمی‌دهیم.
اگر تماشاگران شما خودتان هستید، خب به همین روش ادامه بدهید و فیلمتان را برای خودتان بسازید. می‌توانید تصمیم بگیرید. اما اگر می‌خواهید مخاطبانتان آدم‌های دیگر باشند، باید به فکر مردم دیگر هم باشید.
پی‌نوشت:
۱. The Archaeology Channel International Film and Video Festival
توضیح عکس: از سمت راست آمریت گانگار، رخشان بنی اعتماد و ریچارد پتی گرو در جلسه داوری هفتمین جشنواره سینماحقیقت.
* این گفت‌و‌گو در چارچوب همکاری میان ماهنامه فیلم نگار و رای ُبن مستند ابتدا در شماره ۱۳۵فیلم نگار منتشر شده است.
