یکشنبه شب 11 خرداماه در هفتمین جلسه‌ی نمایش فیلم در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی ابتدا مستند «از ایران؛ یک جدایی» به نمایش درآمد و سپس نقد و بررسی این فیلم با حضور مهرزاد دانش (منتقد سینما) و ناصر صفاریان (مجری برنامه و دبیر جلسه‌های نمایش فیلم) برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، فیلم مستند «از ایران؛ یک جدایی» که با کارگردانی مشترک آزاده موسوی و کوروش عطایی ساخته شده، به حواشی تولید و نمایش «جدایی نادر از سیمین» (ساخته‌ی اصغر فرهادی) و واکنش‌های مخاطبان و منتقدان، پیش و پس از دریافت تندیس اسکار از آکادمی علوم و هنرهای تصویری آمریکا می‌پردازد.
در ابتدای جلسه‌ی نقد و بررسی این فیلم، آزاده موسوی در پاسخ به پرسشی درباره‌ی نحوه‌ی تولید «از ایران؛ یک جدایی» گفت: «من و هم‌دانشگاهی‌ام کوروش عطایی ابتدا قرار بود برای ارائه‌ی پایان‌نامه‌ی عملی، فیلم دیگری ساخته و ارائه دهیم اما دو سه روز قبل از اعلام نتایج اسکار با تماشای یکی از مصاحبه‌های اصغر فرهادی نظرمان تغییر کرد و تصمیم گرفتیم پروژه‌ای که در ذهن‌ داشتیم را کنار بگذاریم و این مستند را کارگردانی کنیم.»
وی افزود: «کارهای مقدماتی تولید این فیلم که شامل صحبت‌های اولیه با برخی عوامل تولید و ضبط بعضی صحنه‌ها بود مدت زمانی حدود شش ماه را در بر گرفت؛ بی آن‌که سرمایه‌گذار و تهیه‌کننده‌ای برای ساخت آن داشته باشیم. البته در طول این مدت من و همکارم ناامید نبودیم و امیدوارانه کار را پیش می‌بردیم. اما زمانی که برای پخش این مستند با خانم شهابی تماس گرفتیم ایشان پس از تماشای راش‌ها اعلام آمادگی کرد تا در کنار توزیع و پخش، تهیه‌کنندگی فیلم را هم بر عهده داشته باشد.»
کوروش عطایی، کارگردان مشترک مستند یاد شده نیز با اشاره به تغییرات انجام شده در طرح اولیه‌ی این فیلم گفت: «ایده‌ای که در ابتدای کار داشتیم این بود که بتوانیم حواشی و ماجراهای شب تاریخی اهدای جایزه‌ی اسکار به فیلم «جدایی نادر از سیمین» را در قالب یک فیلم مستند به نمایش بگذاریم. برای این‌ کار تصمیم گرفته بودیم با اصغر فرهادی و بعضی عوامل تولید «جدایی...» گفت‌وگو کنیم تا بتوانیم از آن‌ها در کنار صحنه‌هایی از نمایش فیلم در جشنواره فیلم فجر و بازگشت فرهادی به ایران استفاده کنیم.»
عطایی افزود: «فرهادی که پس از بازبینی برخی راش‌ها رضایت خود را برای گفت‌وگوی اختصاصی با ما اعلام کرده بود انجام این گفت‌وگو را به اواخر تولید فیلم موکول کرد تا بتواند با فراغ بال بیش‌تری درباره‌ی «جدایی...» و حواشی آن شب تاریخی در مراسم اسکار صحبت کند.»
وی سپس با اشاره به حضور مشترک برخی دست‌اندرکاران فیلم «جدایی نادر از سیمین» در تولید این مستند گفت: «عواملی که در تولید «جدایی...» همکاری کرده بودند حس خوبی نسبت به این فیلم داشتند و به همین دلیل برای همکاری در تولید فیلمی که قرار بود به این فیلم و اصغر فرهادی بپردازد بهترین گزینه محسوب می‌شدند.»
عطایی سپس با رد کردن شائبه‌ی اعمال نظر اصغر فرهادی در ساختار مستند «از ایران؛ یک جدایی» گفت: «ایشان به‌جز پیشنهاد درباره‌ی انجام گفت‌وگو با بعضی عوامل تولید، هیچ اعمال نظر دیگری درباره‌ی ساخت این فیلم نداشت. تنها خواسته‌ی فرهادی حذف صحنه‌هایی بود که حرف‌های ایشان در جریان برگزاری جشن خانه سینما و واکنش‌هایی که در پی داشت را به نمایش می‌گذاشت.»
آزاده موسوی نیز در این‌باره گفت: « بخش‌های مربوط به توقف فیلم‌برداری «جدایی...» شامل حدود هشت دقیقه از فیلم بوده که رضایت دادن به حذف این صحنه‌ها برای من و همکارم در ساخت این فیلم بسیار سخت و دشوار بود. با این‌کار نه‌ تنها یکی از دراماتیک‌ترین بخش‌های مستند «از ایران؛ یک جدایی» حذف شد بلکه زمان این فیلم را به پنجاه و دو دقیقه رساند که یکی از موانع جدی برای شرکت فیلم در برخی جشنواره‌های سینمای مستند به حساب می‌آید.»
وی افزود: «زمانی که خانم شهابی تهیه‌کنندگی فیلم را برعهده گرفت شبکه‌ی سینه‌پلاس از تلویزیون فرانسه برای خرید آن اعلام آمادگی کرد. بنابراین زمانی که ما در حال نگارش متن و تکمیل فیلم‌نامه بودیم می‌دانستیم مخاطبان غیرایرانی نخستین تماشاگران فیلم ما خواهند بود. این نکته باعث شد به فکر بیفتیم تا چیزهایی که برای تماشاگر خارجی نامفهوم جلوه می‌کرد را برطرف کنیم. »
بخش بعدی این جلسه‌ به صحبت‌های مهرزاد دانش (منتقد سینما) درباره‌ی این فیلم اختصاص داشت. وی فیلم «از ایران؛ یک جدایی» را یک مستند واقعه‌‌نگار دانست که تلاش می‌کند تا از دو زاویه نگاه «گزارشی» و «تحلیلی» به حواشی تولید و نمایش «جدایی نادر از سیمین» بپردازد.
وی افزود: «کارگردان‌های این فیلم مستند دست روی سه عنصر جذاب گذاشته‌اند که به خودی خود بسیار جذاب و دوست‌داشتنی‌ست. این عناصر شامل اصغر فرهادی‌ یکی از محبوب‌ترین فیلم‌سازان امروز سینمای ایران، فیلم «جدایی نادر از سیمین» یکی از محبوب‌ترین فیلم‌های ایرانی‌ و البته جایزه‌ی اسکار است که امروز یکی از مهمترین جوایز اهدا شده به سینمای ایران به حساب می‌آید. مجموع این عناصر در کنار هم باعث شده حتی یادآوری خاطرات تولید و نمایش «جدایی نادر از سیمین» هم برای اغلب ما خاطره‌انگیز و جذاب جلوه کند. اما پرسشی که پس از تماشای فیلم در ذهن ایجاد می‌شود این است که نقش کارگردان‌های این مستند در پرداخت و هدایت عناصر جذابیت چه بوده است؟»
وی سپس با اشاره به کاربرد انیمیشن، گفت‌وگوهای میدانی، بریده جراید به‌عنوان ابزار تحقیق این فیلم گفت: «نکته‌ای که این مستند را از نمونه‌های مشابه خود متمایز می‌کند اشاره به فضای خاصی‌ست که نمایش فیلم «جدایی نادر از سیمین» در جامعه‌ی ما به وجود آورده بود.»
مهرزاد دانش هم‌چنین گفت: «تحلیل فیلم «جدایی...» بدون فرهادی، عقبه‌‌ی او و دیدگاهش که از فیلم‌های قبلی‌ این فیلم‌ساز و خصوصاً «درباره‌ی الی» آغاز می‌شود چندان آسان نیست. متاسفانه جای این بحث‌ها در ابتدای این فیلم مستند خالی‌ست. بهتر بود ابتدا به جایگاه خاص اصغر فرهادی در جامعه و سینما و سپس جایگاه فیلم «جدایی...» در سینمای ایران پرداخته می‌شد.»
وی افزود: «برای بسیاری از ما این حس وجود دارد که شاید اگر یکی دیگر از فیلم‌سازان عزیز و محترم سینمای ایران جایزه‌ی اسکار را دریافت کرده بود چنین واکنشی در پی نداشت. خود فیلم «جدایی نادر از سیمین» از یک فضای دراماتیک برخوردار بود. مشکلاتی که از همان هفته‌های نخست فیلم‌برداری برای این فیلم به وجود آمد و حرف و حدیث‌ها و شایعه‌ها و تهمت‌هایی که به سازنده‌ی فیلم زده می‌شد مخاطب سینمای ایران را با قهرمانی شاید در قامت یک دونده‌ی دوی سرعت مواجه کرده بود که در حال طی کردن راه، عبور از موانع و رسیدن به مقصد بود. تماشای چنین فیلمی به صورت طبیعی تماشاگر را احساساتی می‌کند و باعث می‌شود نسبت به قهرمان ماجرا احساس سمپاتیک شدید پیدا کند.»
این منتقد سینما هم‌چنین گفت: «به نظر من سازندگان فیلم «از ایران؛ یک جدایی» این مشخصه‌ی فیلم «جدایی نادر از سیمین» را به خوبی درک کرده‌ و تلاش کرده‌اند این نکته را به سراسر فیلم‌ خود تزریق کنند. این باعث شده که مستند «از ایران؛ یک جدایی» جدا از بعد واقعه‌نگاری، گزارشی و تحلیلی، به مرز مستند داستانی نزدیک شود. انگار فیلم «جدایی...» یک شخصیت داستانی‌ست که یک وضعیت متعادل اولیه داشته، به بحران‌های نوسانی رسیده و در نهایت، پس از فراز و فرودهای فراوان به پیروزی دست یافته است.»
وی فصل‌بندی‌های فیلم را مبتنی بر ویژگی‌های خاص درام دانست و افزود: «در سکانس نخست فیلم، تصویر عمومی تهران از بالای یک پشت‌بام به نمایش گذاشته می‌شود و گوینده‌ی گفتار متن به انتظار و توقع مردم برای دریافت اسکار توسط اصغر فرهادی اشاره می‌کند. سپس در یک فلاش‌بک به ماجراهایی که بر این فیلم رفته اشاره می‌شود و... تمام این‌ها حکایت از تمایل سازندگان فیلم به ایجاد یک فضای داستانی دارد. در حقیقت پیکره‌ی فیلم یک پیکره‌ی دراماتیک و روایی‌ست و این یکی از عناصری‌ست که فیلم را سر پا نگه‌ داشته است.»
بخش بعدی این جلسه به بحث درباره‌ی اهمیت فیلم‌نامه در سینمای مستند اختصاص داشت. آزاده موسوی تجربه‌ی جالب در ساخت این فیلم را به دست آوردن روشی برای نوشتن فیلم‌نامه‌ی مستند دانست و افزود: «در طول چهار سالی که در دانشکده‌ی سینما تئاتر درس خواندیم هیچ‌کدام از اساتید، روش نگارش فیلم‌نامه‌ی مستند را به ما یاد ندادند. اما در نهایت ما مجبور شدیم برای این‌کار به فیلم‌نامه فکر کنیم.»
وی سپس با اشاره به این‌که فیلم مستند روی کاغذ ساخته می‌شود گفت: «از آن‌جا که به سینمای داستانی هم علاقه داریم فیلم‌نامه‌ی کار را به گونه‌ای می‌نویسیم که وقتی کسی آن را می‌خواند انگار به صورت دقیق آن را می‌بیند. در این روش سکانس‌بندی و زمان‌بندی دقیق وجود دارد. البته به شکل طبیعی سر صحنه بعضی چیزها تغییر می‌کند اما اگر فیلم‌ساز، کلیت صحنه را بداند بهتر می‌تواند فیلم خود را کارگردانی کند.»
وی هم‌چنین درباره‌ی امکان نمایش عمومی این مستند در آینده‌ای نزدیک گفت: «مجوز توزیع این فیلم در شبکه‌ی نمایش خانگی صادر شده اما از زمان اکران آن اطلاعات دقیقی وجود ندارد.»
در بخش دیگری از جلسه‌ی نقد و بررسی مستند «از ایران؛ یک جدایی» کوروش عطایی در پاسخ به پرسشی درباره‌ی هزینه‌ی تولید این فیلم گفت: «در حال حاضر در مورد هزینه‌ی تولید این فیلم رقم دقیقی وجود ندارد اما از آن‌جا که قرار بود این فیلم از برخی شبکه‌های خارجی (نظیر «سینه‌پلاس» و «کانال چهار» تلویزیون انگلستان) پخش شود لازم بود حق پخش تصویرهای آرشیوی مراسمی نظیر اسکار، گلدن‌گلاب، برلین و هم‌چنین بخش‌هایی از فیلم «جدایی...» و پشت‌صحنه‌ی آن خریداری شود.»
وی با اشاره به هزینه‌ی پنج هزار یورویی که برای خرید حق نمایش یک دقیقه از فیلم «جدایی نادر از سیمین» به پخش‌کننده‌ی جهانی این فیلم پرداخت شده گفت: «با توجه به هزینه‌هایی که برای پرداخت حق پخش صحنه‌های آرشیوی پرداخت شده می‌توان گفت بازگشت مالی تولید این فیلم هنوز چندان رضایت‌بخش نبوده است.»
پایان‌بخش این جلسه، صحبت‌های مهرزاد دانش، منتقد مهمان بود. وی با اشاره به استفاده از بخش‌هایی از گفته‌های برخی منتقدان مخالف «جدایی نادر از سیمین» در فیلم گفت: «بهتر بود با انتخاب بخش‌های دیگری از حرف‌های مسعود فراستی و سایر منتقدان مخالف «جدایی...» حق آن‌ها نیز رعایت می‌شد.»
البته باید بگویم مستند «از ایران؛ یک جدایی» فیلم متوسط خوبی بود که می‌تواند انرژی و کارکرد مورد نظر سازندگانش را به مخاطب خود القا کند.»