سینمای آزاد ایران، اولین تشکیلات آماتوری فیلم کوتاه و مستند بود که با هدف حمایت از تولید و نمایش آثار غیرحرفه‌ای سینمای ایران در مهرماه ۱۳۴۸ در تهران آغاز به کار کرد.
دفتر تهران، چندان دخالتی در چگونگی اداره دفا‌تر در شهرستان‌ها نداشت و هر شهرستانی به صورت مستقل، عمل می‌کرد. بصیر نصیبی از پایه‌گذاران سینمای آزاد در این باره چنین می‌نویسد: "میزان تولید فیلم‌هایی با محتوای اجتماعی در شهرستان‌ها محسوس‌تر بود. ما اصولاً کاری به نحوه اداره سینمای آزاد شهرستان‌ها نداشتیم. آن‌ها از نظر انتخاب سوژه، انتخاب مکان، و روش فیلمسازی کاملاً مستقل عمل می‌کردند. هر شش ماه یکبار، نتیجه کار شهرستان‌ها در شورایی با حضور نمایندگان آنان بررسی می‌شد و امکان بیشتر را شهرستانی دریافت می‌کرد که بهتر کار کرده بود. بنابر این، نباید تعجب کرد که خرم آباد، چرا امکاناتش بهتر از اراک بود." (۱)
فیلم‌ها، پس از ساخت در تهران و شهرستان‌ها در جشنواره‌های سینمای آزاد، امکان نمایش داشتند. شهرهای اصفهان، مشهد، اهواز، خرم آباد و آبادان بیشترین فعالیت را در جشنواره‌ها داشتند و اغلب فیلم‌های تولیدی این دفا‌تر، امکان نمایش پیدا می‌کرد.
ساخت اولین فیلم‌های آماتوری در اراک با شروع به کار سینمای آزاد همراه شد. تا پیش از این فیلم‌هایی که گرفته می‌شد، بیشتر از عروسی‌ها و جشن‌هایی بود که توسط دوربین‌های ۸ میلیمتری فیلمبرداری می‌شد. سال ۱۳۵۲ دفتر سینمای آزاد اراک به سرپرستی محمدرضا رائی در یکی از کوچه‌های خیابان دکتر حسابی آغاز به کار کرد. محمدرضا رائی، خودش نیز به فیلمسازی مشغول بود و آثاری را در این دفتر ساخت. پس از مدتی دفتر سینمای آزاد اراک به خانه‌ای در سه راه ارامنه، ابتدای خیابان نیسانیان انتقال یافت و نشانی پستی دفتر "اراک- صندوق پستی شماره ۱۲۵»" بود.
عباس مودب یکی از کارگردانان سینمای آزاد اراک درباره چگونگی راه‌اندازی آن چنین می‌گوید: "تا آنجا که به خاطر دارم، محمدرضا رائی با بصیر نصیبی تماس گرفته بود و پس از مدتی، دفتر سینمای آزاد اراک گشایش یافت.»"
اراک از شهرستان‌هایی بود که فعالیت گسترده‌ای در این زمینه نداشت و کمتر آثاری از این شهر در جشنواره‌ها به نمایش گذاشته شد. فیلم‌های پیرمرادآباد ساخته محمدرضا رائی، عتیقه ساخته محمدحسین امیدیانی و رادیکال - انسان ساخته مشترک احمد قویدل و عباس مودب تنها آثاری بودند که در یکی از جشنواره‌های سینمای آزاد به نمایش درآمدند.
امکانات سینمای آزاد اراک، همانند اغلب دفا‌تر شهرستان‌ها، یک دوربین هشت میلیمتری، ضبط ریلی و آپارات نمایشگر فیلم‌های هشت میلیمتری بود. عباس مودب در این باره می‌گوید: "سینمای آزاد، مکانی بود برای علاقه‌مندان به فیلمسازی ۸ میلیمتری. ولی کسانی که به آنجا مراجعه می‌کردند، برداشت‌های مختلفی داشتند. کسانی بودند که فکر می‌کردند، می‌توانند فیلم‌فارسی در قطع ۸ میلیمتری بسازند. ولی به تدریج، یک گروه علاقه‌مند که با عشق به فیلمسازی، به آنجا آمده بودند، گروه اصلی را تشکیل دادند. احمد قویدل، جمشید آهنگرانی و فرید فیروز از افراد ثابت سینمای آزاد اراک بودند. البته افرادی هم بودند که برای ساختن یک فیلم آمدند و بعضی از آن‌ها نیز فیلم‌های خوبی ساختند. در این میان هم بودند، کسانی که می‌خواستند از وسائل فنی، برای فیلمبرداری از عروسی خانوادگی استفاده کنند."
او درباره چگونگی ساخت فیلم می‌گوید: "طرح کلی فیلم را به رائی ارائه می‌دادیم و پس از تائید آن، گروه سازنده، قرار و مدارهای خودشان را برای ضبط می‌گذاشتند و برای روزهای فیلمبرداری، وسایل فنی را نوبت می‌گرفتند. وسایل فنی، دوربین کانن ۵۱۸ بود و سه پایه. در بیشتر موارد، سازنده، خود فیلم خام را تامین می‌کرد. بعد از اتمام فیلمبرداری، فیلم‌ها برای ظهور به آلمان ارسال می‌شد و وقتی فیلم‌ها برمی‌گشت، مرحله‌ی تدوین آغاز می‌شد. امکان تهیه‌ی کپی نبود و از هر فیلم، فقط یک نسخه وجود داشت. بعد از اتمام تدوین، نوبت به صداگذاری می‌رسید که از نظر امکان فنی در صداگذاری بسیار ضعیف بودیم."
آموزش فیلمسازی به شکل معمول در سینمای آزاد اراک، وجود نداشت و اغلب به صورت خودجوش و خودآموزی، انجام می‌شد و هر کس مهارتی داشت، آن را به دیگری منتقل می‌کرد.
آش پشت پایی و پیرمراد آباد ساخته محمدرضا رائی، شاید تکرار ساخته فرید فیروز، تجربه‌ای در آیینه و خداقوت مشهدی نورعلی و آخرین ملودی ساخته عباس مودب، فلش و گدایان اراک ساخته احمد قویدل، رادیکال- انسان ساخته مشترک احمد قویدل و عباس مودب، پرش و مرگ لنز و دق ساخته جمشید آهنگرانی، خوشه ساخته محمد حسن‌زاده، زورخانه ساخته اسماعیل درخش، عتیقه ساخته محمدحسین امیدیانی از فیلم‌هایی بودند که در دفتر اراک تولید شدند. از دیگر فعالان سینمای آزاد اراک می‌توان از احمد شکاری و محسن شاه محمدی نام برد.

این یادداشت بخش کوتاهی از پژوهشی در حال انجام است.
عکس: عباس مودب پشت دوربین ۸ میلیمتری در هنگام فیلمبرداری و جمشید آهنگرانی کنار او.

پی‌نوشت:
۱- کتاب ده سال سینمای آزاد ایران نوشته بصیر نصیبی، ص ۲۸.