14 فروردین ماه همزمان با سالروز تولد بانوی اردیبهشت سینمای ایران است و "رخشان بنی اعتماد" پنجاه و شش ساله می شود.
این کارگردان سینمای ایران که با دستیاری در فیلم های آفتاب نشین ها، گل های داوودی، تحفه ها و تنوره دیو فعالیت خود را در عالم فیلمسازی آغاز کرد، در دهه ی 70 با فیلم های سینمایی نرگس، روسری آبی، بانوی اردیبهشت و زیر پوست شهر توانست یکی از جریان سازترین سینماگران اجتماعی ایران باشد. او با نرگس برنده ی سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی شد و در سال های بعد با دیگر فیلم هایش سیمرغ بهترین فیلم، فیلم نامه را گرفت و به نوعی رکوردار دارندگان سیمرغ های جشنواره شد و با ساخت گیلانه و خون بازی نیز بعد از سال ها این اتفاق را تکرار کرد.
بنی اعتماد پیش از ساخت این فیلم ها، به عنوان اولین کار بلند سینمایی در سال 66 فیلم خارج از محدوده را ساخت که برنده ی جایزه ی جشنواره ی فیلم های کمدی ایتالیا شد و در سال های 67 و 68 به ترتیب زرد قناری و پول خارجی را جلوی دوربین برد تا این که در سال 70 نرگس را ساخت. او در گفت وگویی درباره ی علاقه اش به ساخت فیلم های اجتماعی گفته بود:"من کار فیلمسازی را زمانی شروع کردم که پایه های سینمای اجتماعی در میان جمعی از مستندسازان تلویزیون گذاشته شد. نگرش آن فیلمسازان و به کارگیری دوربین به عنوان سلاحی در برابر نابرابری های اجتماعی، نگاه مرا به سینما شکل داد؛ هر چند، چند سال دیگر آن جمع به دلیل نگاه مدیریت دولتی تلویزیون از هم پاشید. من به عمد به سراغ ساخت فیلم های اجتماعی نرفته ام، بلکه این موضوعات هستند که مرا انتخاب و درگیر می کنند و این امر به نگاه من به جهان هستی باز می گردد."
بنی اعتماد را قبل از این که یک فیلمساز شاخص و مطرح در سینمای اجتماعی داستانی ایران بدانیم، باید او را یک مستندساز معرفی کرد. همان طور که خودش بارها در سخنان خود مطرح کرده است، وسوسه ی ساخت مستند را همیشه دارد:" اگر یک مقدار پول دار بودم و سر حال، همیشه مستند می ساختم، چون آنقدر مساله برای مطرح کردن در این زمینه وجود دارد که خارج از تصور است." به دلیل همین دغدغه های همیشگی بنی اعتماد است که در کارنامه ی سه دهه ی فیلم سازی اش در سینمای ایران، بیش از ده فیلم مستند شاخص می بینیم، فیلم هایی که در سال های مختلف فیلم سازی اش حتی بعد از ساخت چند فیلم سینمایی داستانی ساخته می شود.
از ساخت فیلم های مستندی همچون فرهنگ مصرفی، تدابیر اقتصادی و تمرکز که در سال های 58 تا 65 برای تلویزیون ساخت تا فیلم های مستندی که در سال های 70 تا 72 همچون این فیلم ها رو به کی نشون میدین؟ که این فیلم به وضعیت تاسف بار زندگی 400 خانوار از ساکنان گودهای تهران پرداخت و همین فیلم مستند باعث شد شهردار وقت این خانوارها را از آن منطقه به منطقه ی بهتری جا به جا کند و دو سال دوربین بنی اعتماد و گروهش همراه این خانواده ها سرگذشت آنها را دنبال کرد.
بنی اعتماد علاوه بر ساخت مستندهای وقایع نگارانه اجتماعی، فیلم مستندی همچون آخرین دیدار با ایران دفتری را در سال 74 ساخت که همراه با ایران دفتری چند روزی بر روی صحنه تئاتر و استودیو ژورک، مکان های یادآور یک عمر کار بازیگری او را به یاد آورد و در شرایط پرالتهاب و هیجان انگیز انتخابات ریاست جمهوری در سال 80 مستند روزگار ما را ساخت؛ در حالی که ده روز قبل از انتخابات تصمیم به ساختش گرفت. فیلمی که به گفته ی خودش"سندی است که اگر روند اصلاحات به شکست برسد باید در مقابل تاریخ جواب داد." و در دو سه سال گذشته مستندهای حیاط خلوت خانه خورشید و ما نیمی از جمعیت ایران هستیم را کارگردانی کرد؛ اولی درباره ی"خانه ی خورشید" به عنوان اولین مرکز کاهش آسیب های اعتیادی زنان بود و مستند دیگرش درباره ی وضعیت تشکل های زنان درآستانه ی انتخابات اخیر ریاست جمهوری بود. بنی اعتماد پس از اولین نمایش مستند حیاط خلوت خانه خورشید گفت:" امیدوارم این فیلم شرایطی را بوجود بیاورد که هر چشم بینایی را به فکر وادار بکند."
این کارگردان سینمای ایران گفته بود:" امیدوارم شرایط دیده شدن واقعیت هایی که سال های سال سعی کردند با دید سیاسی، بر آنها سرپوش بگذارند فراهم شود و افرادی که تریبونی دارند، فضایی را بوجود بیاورند که شرایط تاسیس مکان هایی همچون"خانه خورشید" فراهم شود و ضرورت وجود چنین فضاهایی احساس شود. مهم تر از بحث درباره ی خود این فیلم، توجه به موضوع مطرح شده در آن و زندگی دردبار زنان مشابه اهالی"خانه خورشید" اهمیت دارد. از طرف دیگر این فیلم ادای احترامی است به همه ی کسانی که در زمینه آسیب های اجتماعی بی نام و گمنام تلاش می کنند." بنی اعتماد همچنین در نمایش مستند ما نیمی از جمعیت ایرانیم نیز با تاکید بر این که در این فیلم قصد بیان سرفصل ها را داشته است، توضیح داد:" برای ساخت فیلمی درباره ی مطالبات زنان، تحقیق این کار را از بیش از یک سال قبل شروع کردم. با نزدیک شدن زمان انتخابات ریاست جمهوری و شکل گیری تشکل های زنان در غالب همگرایی و ائتلاف با وجود تفاوت دیدگاه هایشان، مناسب ترین وقت را برای ساخته شدن فیلم تشخیص دادم."
و آذر ماه سال گذشته، او در مراسم بزرگداشت محمد تهامی نژاد گفت:" ذات مستند سازی نمی تواند جدا از شرایط جامعه باشد." وی با اشاره به دوره ای که با جمعی از فیلمسازان مانند تهامی نژاد، مختاری و مشیری در صدا وسیما کار می کرده اظهار کرد:" زیربنای آنچه که امروز آن را سینمای نوین می نامیم در همان زمان و در همان اتاقی که ما در آن کار می کردیم گذاشته شد. من در آن زمان یک نیروی تازه وارد بودم و از اساتیدی مانند تهامی نژاد، درس های متعددی آموختم. درواقع تعاریفی که طی آن دوره به من منتقل شد دیگر برایم به عنوان اصول سینما جا افتاد و اگر پس از این صد فیلم دیگر هم بسازم باز احساس می کنم که مستند سازی متوسط هستم و آنچه را که آموخته ام در کارهایم به کار می گیرم. در آن سال ها هم مانند امروز هرگونه تشکل صنفی و واکنش آن، نوعی برداشت سیاسی به دنبال داشت و افراد بسیاری از ترس همین مورد فعالیت های خود را تعطیل می کردند و یا مسیر خود را تغییر می دادند و به شکلی تشریفاتی کار می کردند. همین روند ضربه های مختلفی به سینما زد، اما بنده به شخصه در آن زمان علی رغم شرایط سختی که داشتم با سیاست های تلویزیون همگام نشدم و از تلویزیون بیرون آمدم. درواقع همواره در شرایط بحرانی هرگونه واکنشی سیاسی تلقی می شود و افراد از ترس برچسب سیاسی شدن کارهای خود را تعطیل کرده و یا تغییر جهت می دهند، اما ذات مستند سازی نمی تواند جدا از شرایط جامعه باشد و اگر غیر از این باشد تعریف ما از سینما و سینمای مستند غلط است."
بنی اعتماد معتقد است:" قطعا پرداختن به مسائل سیاسی هزینه و ترسی خاص دارد، اما باید مراقب باشیم که ترس از این موضوع ما را به انفعال نکشاند، چرا که این انفعال نوعی خطر محسوب می شود." و اما بهمن ماه اخیر رخشان بنی اعتماد برای مجموعه ی آثار سینمایی اش جایزه ی معتبر هانری لانگ لوا ـ پدر سینما تک فرانسه ـ را دریافت کرد. پنجمین دوره جشنواره جهانی"حفظ میراث سینما" که به یادبود پدر سینما تک فرانسه"هانری لانگ لوا" نامگذاری شده است، در شهر ونسن فرانسه با حضور بزرگان سینمای جهان روز12بهمن ماه سال گذشته برای مجموعه ی آثار سینمایی رخشان بنی اعتماد، جایزه ی معتبر"هانری لانگ لوا"را به این هنرمند اهدا کرد. او دو سال قبل نیز دکتری افتخاری دانشگاه لندن را دریافت کرده بود.

عکس: ایسنا، سامان اقوامی