اشاره: سی‌وپنج سال از انتشار نخستین کتابی که با موضوع سینمای مستند در ایران منتشر شده می‌گذرد. کتاب دو جلدی "فیلم مستند" نوشته‌ی حمید نفیسی در سال ۱۳۵۷ همزمان با انقلاب منتشر شد؛ هر چند کتاب به زودی کمیاب شد، اما از همان زمان تا کنون نسخه‌های زیراکسی‌اش دست به دست شده و یکی از گرانبها‌ترین منابع مطالعاتی سینمای مستند در ایران است.
حمید نفیسی، پروفسور فیلم، تلویزیون و رادیو در دانشگاه نورث وسترن آمریکا است که کتاب‌هایی نظیر: تاریخ سینمای غیرداستانی در سراسر جهان در دو جلد، فیلم مستند، ساخت فرهنگ‌های تبعیدی: نگاهی به تلویزیون‌های ایرانی در لوس انجلس و... را نوشته و همچنین مقالات بسیاری را در ارتباط با سینمای مستند و داستانی ایرانی در کنفرانس‌ها و همایش‌های علمی ارائه داده است. وی در برگزاری‌های جشنواره‌های سالانه‌ی فیلم‌های ایرانی در لوس انجلس و هوستون نیز نقش بسزایی دارد. نفیسی یکی از مهم‌ترین محققین سینما است که نام او در مطالعات سینمایی امروز جهان، بار‌ها و بار‌ها تکرار می‌شود.
آنچه در ادامه می‌آید نوشته‌ی اوست بر انتشار اینترنتی کتاب فیلم مستند که اولین بار در سایت باشگاه ادبیات (به کوشش و مدیریت امیر عزتی) منتشر شده است.
***
چاپ اول کتاب دو جلدی فیلم مستند در سال ۱۳۵۷ همزمان با انقلاب به وقوع پیوست و به زودی کمیاب و نایاب شد. من خود همان زمان برای بهره‌جویی از مرخصی مطالعاتی به آمریکا رفته بودم و همان جا ماندگار شدم. در آنجا من نیز دستخوش کمیابی این کتاب شدم، چون فقط دو نسخه از آن به دستم رسید که یک نسخه را به کتابخانه دانشگاه یو‌سی‌ال‌ای اعطا کردم.
به زودی دانشگاه آزاد ایران منحل شد و بخش‌های آن در دانشگاه‌های دیگر ادغام شد و سازمان تولید انتشارات دانشگاه که ناشر این کتاب بود، گویا به مرکز نشر دانشگاهی تبدیل شد. انقلاب فرهنگی و ارزشی و تغییر و تحول‌های نظام آموزش عالی موجب شد که دیگر این کتاب تجدید چاپ نشود، گو اینکه در جلسه‌ای مدیر نشر دانشگاهی اظهار علاقه به این کار کرد به شرط حذف تعدادی از عکس‌ها و به روز آوردن مطالب کتاب.
تا سال‌ها بعد دوستان و دانشجویان علاقمند و سینماگران مستند را که می‌دیدم از این کتاب با علاقه و احترام یاد می‌کردند و از دست به دست گرداندن نسخ آن و یا زیراکس کردن تمام یا قسمت‌هایی از آن سخن می‌گفتند. اما من نه علاقه‌ای به حذف عکس‌ها و نه فرصت نوشتن بخش‌های جدید برای کتاب داشتم. زندگی من در غربت به راه دیگری افتاده بود و سینمای مستند نیز دستخوش تغییر و تحولات سیاسی، اقتصادی، تکنولوژیکی غریب شده بود. بهتر این بود که کتاب همان‌گونه که ابتدا طرح ریزی شده بود تجدید چاپ شود.
این فرصت پیش نیامد تا اینکه آقای امیر عزتی، سی و پنج سال بعد از اولین چاپ پیشنهاد چاپ دوباره این کتاب را مطرح کردند. چاپ دوم این کتاب توسط باشگاه ادبیات در خارج از کشور و به صورت اینترنتی خود نشان دهنده پاره‌ای از این تحولات شگرف- نه تنها در صنعت سینمای مستند بلکه در صنعت چاپ و روند جهانی شدن- است. به جاست که در این فرصت از کوشش‌های آقای عزتی تشکر کنم.
چاپ اینترنتی فیلم مستند چند ماه بعد از چاپ کاغذی کتاب چهار جلدی‌ام به نام تاریخ اجتماعی سینمای ایران در آمریکا اتفاق می‌افتد که چند بخش آن به سینمای مستند ایران از آغاز یعنی از سال ۱۸۹۷ تا سال ۲۰۱۰ میلادی تخصیص داده شده است. بدین ترتیب امیدوارم که این کتاب جدید آرزوی به روز آوردن و بازنگری تئوریک در سینمای مستند ایران را برآورده کرده باشد.
دانلود جلد اول کتاب فیلم مستند
دانلود جلد دوم کتاب فیلم مستند
در همین زمینه بخوانید:
پست و بلند سینمای ایران در بستر تحولات اجتماعی
گفت‌و‌گو با حمید نفیسی
منبعی غنی برای مطالعه سینمای ایران
مختصری درباره حمید نفیسی
معرفی یک کتاب: تاریخ اجتماعی سینمای ایران
انتشار تاریخ اجتماعی سینمای ایران
فهرست کتاب فیلم مستند، جلد ۱: اصول سینمای مستند
فهرست کتاب فیلم مستند، جلد ۲: تاریخ سینمای مستند
کتاب‌شناسی و منبع‌شناسی سینمای مستند در ایران
